لزوم اجرای طرح های توسعه ای در بخش معدن
وزارت صمت طــی ســال هــای گذشــته ، در راســتای “اســتراتژی توسـعه”، عـلاوه بـر ظرفیـت سـازی در بخـش هـای تولیـد بر اساس نیـاز کشـور راهبـری توسـعه حـوزه هـای جدیـد همچـون عناصـر نــادر، ســنگ هــای قیمتــی و نیمــه قیمتــی (گوهــر ســنگ هــا) و ســنگ هــای تزئینــی را نیــز برعهــده گرفتــه اســت. در ایــن اســتراتژی همچنیــن پــروژه هــای آلومینیــوم جنــوب و ســنگان نیــز بــه ســبب جایــگاه برجســته ای کــه دارنــد ، مــورد توجــه قــرار گرفتــه انــد. همچنین حرکــت زنجیــره فــولاد و دیگــر محصــولات بــه ســمت تــوازن خوراک و تولیدات هدف این توجه بوده است.
از سوی دیگر طـرح ایجـاد زیربناهـای لازم در معـادن بـزرگ و مناطـق معدنـی در سـال 1384 براسـاس سـند چشـم انـداز و موافقتنامـه 15 سـاله بـا سـازمان برنامـه و بودجـه منعقـد شـده اسـت . اعتبـار اولیـه ایـن طـرح 4988 میلیـارد ریـال در نظـر گرفتـه شـده بود کـه ماموریـت آن ، ایجـاد و تکمیـل زیرسـاخت هـای بخـش معـدن و صنایـع معدنـی کشـور بوده اسـت . این وزارتخانه طـی 13سـال موفـق بـه تکمیـل پـروژه هـای راهسـازی بـه طـول 663 کیلومتـر – بـرق رسـانی بـه طـول 426 کیلومتـر در 20 اسـتان کشـور شـده اسـت . ایجـاد ارزش افـزوده ، حمایـت از سـرمایه گـذار داخلـی ، محرومیـت زدایـی، اشـتغالزایی و تقویـت اقتصـاد مناطـق محـروم از جملـه اهـداف ایـن طـرح بـه شـمار مـی آینـد. اعتبـارات ایـن طـرح از سـه محـل منابـع عمومـی، منابـع داخلـی و حقـوق دولتـی تامیـن شده است .
هدف از اجرای این طرح های زیر بنایی ؛
1- افزایش کمی و کیفی تولید و کاهش قیمت تمام شده و ایجاد ارزش افزوده بیشتر مواد معدنی
2- ایجاد زمینه های بهره برداری از ظرفیتهای کشور در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی
3- ایجاد بستر های مناسب برای سرمایه گذاران بخش خصوصی با توجه به مزایای ایجاد شده
4- ایجاد و افزایش اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در بخش معدن و صنایع معدنی و سایر بخش ها
5- توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی درمناطق مختلف کشور به خصوص مناطق محروم
طرح های دیگری همچون ؛ طرح احیاء ، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس و توسعه مناطق ویژه صنایع معدنی و اقتصادی از دیگر فعالیت های مهم وزارت صمت در حوزه ی معدن و صنایع معدنی می باشد که با اختصاص بیش از 4 میلیارد دلار به آن نقش تحولی مهمی در حوزه توسعه و احیای بخش معدن کشور ایفا نمایند .
حجم سرمایه گذاری توسعه ای از سال1392 تا سال 1403 چه میزان است؟
اجرای طرح های توسعه ای معمولا بازه زمانی چند ساله دارد و مشکلات متعدد در مسیر اجرای پروژه های ملی عمر این طرح ها را طولانی تر می نماید . از این رو در گزارش عملکرد و هزینه کرد آنها نمی توان برنامه و گزارش کوتاه مدت ارائه نمود. چه بسا پروژه ای در ابتدای دهه 90 تخصیص اعتبار شده و بنا به صلاحدید یا محدودیت منابع ، درصدی از اجرای آن سالها بعد (در انتهای دهه 90) به اتمام رسیده یا هنوز در حال احداث است .
در راستای برنامه راهبردی وزارت صمت و افق های ترسیم شده سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی کشور (ایمیدرو) مجموع سرمایهگذاری انجام شده در قالب طرح های افتتاح شده در بخش معدن ، صنایع معدنی و زیر ساختی به شرح ذیل می باشد :
– از سال 1392 (شروع اجرای طرح) تا پایان سال 1398 (افتتاح) بیش از 8.9 میلیارد دلار بوده است .
– حجم این سرمایه گذاری از ابتدای سال 1392 تا پایان سال 1399 (افتتاح) از 12 میلیارد دلار عبور میکند.
– در سال 1398 بهره برداری از 21 طرح با سرمایه گذاری معادل 3273 میلیون دلار انجام شده است. سال1392 ( شروع برخی طرح ها ) تا 1404 ( افتتاح برخی طرح ها ) کل سرمایه گذاری که وزارت صمت برای معدن و صنایع معدنی ، مناطق ویژه اقتصادی و زیرساخت ها انجام خواهد داد بالغ بر 25 میلیارد و 782 میلیون دلار می باشد .
![](https://radmanminer.com/wp-content/uploads/2022/04/جدول-سرمایه-گذاری-توسعه-ای-و-زیر-ساختی-دولت-از-سال-1392-تا-1404-در-حوزه-ی-معدن-،-صنایع-معدنی-و-زیر-ساختها.png)
به نظر می رسد این حجم سرمایه گذاری تکافوی ایجاد ظرفیت های مندرج در افق های تولیدی مواد و محصولات معدنی و همینطور توسعه معادن و صنایع معدنی تا افق های نهایی این برنامه ها ( 1404) را بنماید . بیشترین میزان سرمایه گذاری دولت در توسعه حوزه های فولاد ، مس و آلومینیوم می باشد که در نمودار ذیل کاملا مشهود است.
![](https://radmanminer.com/wp-content/uploads/2022/04/نمودار-درصد-سهم-مواد-معدنی-از-سرمایه-گذاری-توسعه-ای-دولت.jpg)
یک چالش جدی در توسعه بخش معدنی کشور
مطلب قابل توجه در این سرمایه گذاری ها عدم توجه به اصل عدالت محوری در توسعه ، آمایش سرزمینی ، تناسب ظرفیت حلقه های زنجیره ارزش و همچنین زیرساختهای تامین آب و انرژی می باشد . از سوی دیگر با نگاهی گذرا به اعداد و ارقام به این مهم پی می بریم که حجم این سرمایه گذاری ها در بیش از 19 استان صفر یا نزدیک به صفر بوده است . در حالی که استانی مانند کرمان نزدیک به 10 میلیارد دلار از این سرمایه گذاری ها را به خود اختصاص داده است . در جدول ذیل میزان سرمایه گذاری های انجام شده دربخش معدن و زیرساختی آن به تفکیک 31 استان آمده است .
![](https://radmanminer.com/wp-content/uploads/2022/04/Data-bank-ostanha-04-02-1400-518x1024.jpg)
بررسی ها نشان می دهد افراد خاص ، مسئولین و نمایندگان مجلس وابسته به یک حزب سیاسی حاکم بر اقتصاد کشور در 40 سال گذشته عامل اصلی این عدم توازن و جذب سرمایه گذاری به سمت استان کرمان می باشند .این معضل توجه و تمرکز بر اصول مربوط به آمایش سرزمینی و تناسب حلقه های زنجیره ارزش در استانها را از سوی سیاستگذاران بخش معدن کشور می طلبد . متاسفانه نهادهای نظارتی هم به دلیل نداشتن اولویت و تخصصی بودن بحث تا امروز ورود جدی به این تصمیم سازی های حیاتی ننموده اند .
به نظر می رسد سیاستگذاران بخش معدنی کشور در دولت مردمی می بایست هرچه سریعتر نسبت به اصلاح موارد ذیل در این حوزه بپردازند ؛
- تغییر ریل سرمایه گذاری به سمت استانهای کمتر توسعه یافته و مستعد فعالیت معدنی
- جلوگیری از سرمایه گذاری بیش از این در استان کرمان
- احداث و راه اندازی سامانه جامع تحلیل عملکرد مدیران
- حذف آقازاده ها ، مدیران رانتی و آسانسوری از فضای معدنی کشور
- بررسی تخصصی و جامع عوامل انحراف سرمایه گذاری های قبلی و جلوگیری از تضییع بیشتر منابع ملی
- راه اندازی سامانه هوشمند آمایش سرزمینی و بکارگیری روشهای نوین تصمیم گیری
- تخصصی نمودن نهادهای نظارتی
کارگروه تحقیقاتی معدنی شهید حسام خوشنویس